Κριτίας

(περ. 460 – 403 π.Χ.). Αθηναίος πολιτικός, ποιητής και φιλόσοφος. Γόνος παλαιάς οικογένειας ευγενών, μαθητής των σοφιστών και του Σωκράτη, αναμείχθηκε στα πολιτικά πράγματα της Αθήνας και το 415 φυλακίστηκε για μικρό χρονικό διάστημα, επειδή κατηγορήθηκε για συμμετοχή στη βέβηλη ενέργεια των ερμοκοπιδών(ονομασία που δόθηκε στους δράστες που έκοψαν τα κεφάλια των Ερμών, λατρευτικών αγαλματιδίων που παρίσταναν το κεφάλι του Ερμή και στηρίζονταν σε τετράγωνες μαρμάρινες στήλες). Το 407, όταν οι Αθηναίοι υποπτεύθηκαν ότι ο Αλκιβιάδης ετοίμαζε την εγκαθίδρυση τυραννικού πολιτεύματος, εξορίστηκε και ο Κ. –ως πιστός οπαδός του Αλκιβιάδη– και πήγε στη Θεσσαλία, όπου ξεσήκωσε τους πενέστες (κατοίκους της πεδινής Θεσσαλίας) εναντίον των αρχόντων. Το 404, όταν τελείωσε ο Πελοποννησιακός πόλεμος, επέστρεψε στη νικημένη και ταπεινωμένη από τους Σπαρτιάτες πατρίδα του. Έγινε πρόθυμα ένας από τους Τριάκοντα τυράννους και μάλιστα ο πιο βίαιος και αδίστακτος, εκείνος που τρομοκράτησε τους Αθηναίους και υπήρξε υπεύθυνος για τα περισσότερα εγκλήματα τα οποία διαπράχθηκαν την εποχή εκείνη. Τέλος στην τρομοκρατία του Κ. και στη ζωή του έθεσαν οι δημοκρατικοί υπό την ηγεσία του Θρασύβουλου, οι οποίοι τον σκότωσαν στη μάχη της Μουνιχίας. Παλαιοί κριτικοί επαίνεσαν τη ρητορική δεινότητα του K., ο οποίος έγραψε ελεγείες, τραγωδίες (του αποδίδεται η τριλογία Τέννης – Ραδάμανθυς – Πειρίθους και το σατυρικό δράμα Σίσυφος) και ρητορικά και πολιτικά έργα (Αφορισμοί, Λημηγορικά προοίμια, Ομιλίαι, Περί φύσεως έρωτος ή αρετών, Πολιτεία Θεσσαλών, Πολιτεία Λακεδαιμονίων). Όσον αφορά τις θρησκευτικές αντιλήψεις του, παραδίδεται ότι διακήρυττε πως οι θεοί έχουν επινοηθεί από κάποιον νομοθέτη, ο οποίος, με τον φόβο της μέλλουσας τιμωρίας, ήθελε να περιορίσει τις αδικίες και να αποτρέψει τους ανθρώπους από το κακό. Από τα έργα του έχουν σωθεί λίγα αποσπάσματα. Ο Κ., με την τυραννική διαγωγή του, άφησε την ανάμνηση «κλεπτιστάτου και βιαιοτάτου των ολιγαρχικών» (Ξενοφών, Απομνημονεύματα Α, 2). Ίσως για να αποκαταστήσει τη μνήμη του, ο φιλόσοφος Πλάτων –που τον συμπαθούσε– τον παρουσιάζει έξοχο διανοητή (στον διάλογο τον επιγραφόμενο Κριτίας) που εκθέτει διεξοδικά μπροστά στον Σωκράτη και στον Τίμαιο την ιδανική οργάνωση μιας χαμένης πολιτείας, της Ατλαντίδας, και της Αθήνας των μυθικών χρόνων.